Uitgestorven reuzenalk in Het Natuurhistorisch is 3400 jaar oud
[23 maart 2016] De reuzenalk (Pinguinus impennis) was de 'Pinguïn van het Noorden'. Deze inmiddels uitgestorven zeevogel leefde in de noordelijke Atlantische Oceaan en kwam slechts sporadisch voor de Nederlandse kust voor. Dat werd althans gedacht. Nieuw onderzoek door conservator Bram Langeveld van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam brengt daar nu verandering in. De reuzenalk was helemaal niet zo zeldzaam in de Noordzee. In de afgelopen twee jaar zijn er namelijk meer dan 20 nieuwe botjes gevonden en herkend op diverse Zuid-Hollandse stranden.
Van een van die botjes - een ravenbeksbeen - is nu de ouderdom bepaald: het blijkt 3400 jaar oud en is daarmee ouder dan alle andere Nederlandse reuzenalkresten, die voornamelijk bij archeologische opgravingen gevonden zijn. Vier van de ‘nieuwe’ reuzenalkbotten zijn opgenomen in de collectie van Het Natuurhistorisch. Daarmee bezit het Rotterdamse museum nu de grootste collectie reuzenalken van Nederland.
Het oudst-bekende en eerste gedateerde Nederlandse overblijfsel van een reuzenalk is vanaf 27 maart 2016 in het museum te zien.
De reuzenalk
Deze grote zwart-witte vogel kon niet vliegen, maar wel zwemmen en duiken. De vogel leefde tot zo'n 170 jaar geleden in de noordelijke Atlantische Oceaan, van Canada tot IJsland. Hoewel hij er als twee druppels water op leek en zich ook nog eens zo gedroeg, was het geen pinguïn maar een lid van de alkenfamilie. De reuzenalk stierf omstreeks 1850 uit, als direct gevolg van het op grote schaal doodknuppelen voor hun vlees en veren.
Uit Nederland zijn weinig vondsten bekend. Onderzoek door Het Natuurhistorisch brengt daar nu verandering in. Het bewijs wordt momenteel tijdelijk tentoongesteld in het museum: een ravenbeksbeen (een vleugelbotje) van een reuzenalk. Nauwkeurig vergelijken in diverse museumcollecties heeft aangetoond dat het om een reuzenalkbot gaat. Het werd verzameld op het strand van de Zandmotor bij Monster door fossielenverzamelaar Henk Mulder die zijn vondst aan het museum schonk. Daardoor kon het museum de precieze ouderdom laten bepalen door middel van een zogenaamde 14C-datering.
Het bot bleek tussen 3440 en 3315 jaar oud te zijn. Daarmee is het ouder dan de meeste Nederlandse reuzenalkresten en vormt het weer een belangrijk puzzelstukje van de speurtocht naar het voorkomen van deze uitgestorven vogelsoort. Het is een van de meer dan 20 recent ontdekte reuzenalkbotten van diverse Nederlandse stranden. Een deel daarvan (vier stuks) bevindt zich inmiddels in de collectie van Het Natuurhistorisch; daarmee ligt de grootste verzameling reuzenalken van Nederland in Rotterdam.
Niet de eerste
Dit ravenbeksbeen is niet het eerste reuzenalkravenbeksbeen dat op een Nederlands strand gevonden is. Dat werd namelijk in 1981 ontdekt op het strand van de Maasvlakte. Ook toen waren het medewerkers van Het Natuurhistorisch die het bot herkenden en publiceerden. Dat gebeurde in 1991. Nu, 25 jaar later, is het dus weer raak. Het is wel de eerste strandvondst waarvan we precies weten hoe oud het is, dankzij de 14C-datering. Voor die datering is een klein stukje uit het bot gezaagd, wat weer is gerestaureerd door Remie Bakker van ManimalWorks. Door het kleurverschil is altijd nog te zien waar het monster genomen is. Dat is belangrijk voor toekomstig onderzoek.
Botten op het strand
Diverse strandsuppleties langs de kust van Zuid-Holland, waaronder de aanleg van Maasvlakte 2, hebben van die stranden een hotspot gemaakt voor het vinden van fossiele overblijfselen - botten, tanden en kiezen - van zoogdieren, vogels en vissen. Veel van die fossielen komen uit het ijstijdvak en zijn tussen 2 miljoen jaar en 10.000 jaar oud. Soms zijn de resten wat jonger, zoals de reuzenalk, en daarmee geen ‘officiële’ fossielen.
Tientallen fossielenverzamelaars zoeken geregeld naar bijzondere stukken. Eerder toonden wij als resultaat daarvan al een makaak van het strand van Maasvlakte 2 en ook van het strand van de Zandmotor heeft u nog het nodige van ons te goed. Alle verzamelaars dragen met hun collecties bij aan een enorme puzzel: de Nederlandse biodiversiteit van het verleden. Zij vinden letterlijk de puzzelstukjes. Reuzenalkbotten zijn dergelijke puzzelstukjes. Het Natuurhistorisch helpt met de collectie die puzzelstukjes op hun plek te leggen.
Nuttige literatuur
Groot, M., 2005. The Great Auk (Pinguinus impennis) in The Netherlands during the Roman Period. International Journal of Osteoarchaeology 15: 15-22
Kompanje, E.J.O. & N.C. Kerkhoff, 1991. Vondst van coracoid van reuzenalk op Maasvlakte in april 1981. Dutch Birding 13, 96-98
Langeveld, B., 2015. Vondsten van de reuzenalk Pinguinus impennis (Linnaeus, 1758) (Aves) uit het Eurogeulgebied. Cranium 32(1): 19-27
