Sneeuwuilen en andere vogels uit de Noordzee

[24 maart 2021]  Veertigduizend jaar geleden vlogen er sneeuwuilen boven de Noordzeebodem - dat was toen een droge steppe en het leefgebied van mammoeten en sabeltandkatten. Op basis van opgeviste zoogdierbotten in museumcollecties weten we al decennia dat die grote beesten daar leefden, maar van de vogels is veel minder bekend. Onderzoek van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam op basis van de collecties van meer dan twintig fossielenverzamelaars brengt daar nu langzaam verandering in: er zijn inmiddels botten van ten minste 44 vogelsoorten gevonden. Het gaat onder andere om sneeuwuilen en moerassneeuwhoenders. Dat waren in onze contreien echte ijstijdvogels.

De kleine fossiele vogelbotjes glippen door de mazen van visnetten en daardoor zijn er veel minder van beschikbaar. Ze worden echter wel door fossielenverzamelaars gevonden op de opgespoten stranden van Maasvlakte 2 en de Zandmotor. Door die collecties te bestuderen valt er nog veel te ontdekken. Conservator Bram Langeveld: “Het is een echt voorrecht om met citizen scientists samen te werken en hun uitmuntend gedocumenteerde privécollecties te onderzoeken. De museumcollectie van Het Natuurhistorisch bleek van cruciaal belang om de fossiele vogelbotten op naam te brengen, door ze te vergelijken met complete vogelskeletten.”

Diverse fauna’s
De sneeuwuil en het moerassneeuwhoen passen goed in de ijstijdfauna, als tijdgenoten van de wolharige mammoet. Er werden ook botten gevonden van de ijsduiker, zwarte ooievaar, visarend, havik, kleine alk en zeekoet. De ouderdom van deze botten is minder duidelijk. Ze zouden ongeveer 10.000 jaar oud kunnen zijn en daarmee uit het vroegste deel van het huidige tijdperk (het Holoceen) stammen, uit een periode dat het klimaat al veel op het huidige leek maar de Noordzeebodem nog droog lag. De zeevogels zouden zelfs nog wat jonger kunnen zijn en juist uit een periode stammen dat de laagvlakte tussen Nederland en Engeland zich vulde en de Noordzee ontstond. Een fossiel van een uitgestorven voorouder van het auerhoen werd op Maasvlakte 2 gevonden: dit bot is versteend en waarschijnlijk meer dan een half miljoen jaar oud. Kippenbotjes ontbraken natuurlijk niet tussen de vondsten, maar dat zijn resten die door de scheepskok overboord zijn gezet of de overblijfselen van een strandbarbecue.

Het nieuwe onderzoek dat in december 2020 werd gepubliceerd in Cainozoic Research van de Werkgroep voor Tertiaire en Kwartaire Geologie sluit aan op eerder onderzoek naar opgespoten fossiele vogelresten en onderzoek waaruit bleek dat resten van de uitgestorven reuzenalk op de Nederlandse stranden talrijker zijn dan voorheen gedacht. Museumdirecteur Kees Moeliker is blij met de resultaten: “Dit onderzoek geeft een spannende glimp van de Nederlandse avifauna in het verre verleden en toont ook het belang van goed gedocumenteerde museumcollecties aan. Zonder het vergelijkingsmateriaal had onze conservator geen van de fossiele vogelbotjes op naam kunnen brengen.”